Czym jest ashwagandha i jakie ma zastosowania?
Ashwagandha wytwarzana jest z liści i korzeni witani ospałej (Withania somnifera). Roślina ta znana jest również jako śpioszyn lekarski lub żeń-szeń indyjski. Stosowana jest od tysiącleci i ma bardzo szerokie spektrum działania.
Mimo tak wielu zastosowań świat zachodni dopiero odkrywa ashwagandhę. Nieliczne przeprowadzone dotąd badania są jednak bardzo obiecujące. Pokazują potencjalne zastosowanie ekstraktu z witani w walce ze stresem1), 2) i wysokim poziomem kortyzolu3) oraz problemami ze snem4),5).
Ashwagandha zaliczana jest do adaptogenów, które budują odporność na stres i poprawiają liczne funkcje i procesy poznawcze u osób zdrowych. Ważne jest, że adaptogeny są roślinami nietoksycznymi i nieuzależniającymi, a zatem bezpiecznymi.
Wpływ ashwagandhy na funkcje i procesy kognitywne
Wpływ ashwagandhy na procesy i funkcje kognitywne wciąż nie jest dokładnie zbadany. Nieliczne przeprowadzone dotąd badania na ludziach miały ograniczony zasięg – dotyczyły małych grup i krótkich okresów obserwacji. Potwierdzenie ich wyników wymaga dalszych dociekań naukowych i zakrojonych na większą skalę analiz. Niemniej istnieją bardzo obiecujące badania wstępne przeprowadzone w wysokim rygorze metodologicznym, które wskazują na korzystny wpływ ashwagandhy na kognicję.
Przede wszystkim wykazano, że już krótkotrwałe przyjmowanie ashwagandhy (przez 14 dni) podnosi wyniki w testach psychomotorycznych. U osób badanych poprawił się czas reakcji, zdolność koncentracji uwagi, koordynacja wzrokowo-ruchowa oraz funkcje wykonawcze6).
Uwagę zwraca też raport Choudhary’ego, Bhattacharyya i Bose’a. Przeprowadzone w 2017 roku w podwójnie ślepej formule badania mają wysoką wartość metodologiczną. Wskazują, że wyciąg z witani ospałej podawany przez 9 tygodni poprawia funkcje kognitywne w zakresie pamięci krótko- i długotrwałej, utrzymania (tzw. retencji) uwagi, szybkości przetwarzania informacji oraz funkcji wykonawczych7).
Doniesienia te, choć bardzo obiecujące i stojące w zgodzie z licznymi sprawozdaniami samych użytkowników ashwagandhy, wymagają dalszego potwierdzenia w badaniach na większych, bardziej reprezentacyjnych grupach. Jedne z takich badań są obecnie w fazie przygotowawczej. Ich wyniki poznać mamy pod koniec 2021 roku8). Istotne jest również, aby prowadzić badania długoterminowe, które sprawdzą nie tylko doraźny, ale i długoterminowy efekt zażywania wyciągu z witani na mózg, umysł i kognicję.
Ashwagandha, redukcja stresu i kognicja
Wedle autorów przytaczanych wyżej badań za pozytywny wpływ na zdolności kognitywne odpowiada uspokajające, antystresowe działanie ashwagandhy9).
Wyciąg z witani ospałej skutecznie redukuje napięcie, lęk i stres na poziomie fizjologicznym (np. obniża poziom kortyzolu) i psychologicznym. Liczne badania pokazują natomiast, że stres ma bardzo niekorzystny wpływ na wiele funkcji kognitywnych10).
Przede wszystkim kognitywiści zwracają uwagę na to, że percepcja i wszystkie wyższe funkcje poznawcze wymagają stałego dostępu do pamięci. Biegłość uczenia się (łatwość tworzenia nowych śladów pamięciowych i ich późniejszego odtwarzania) uznawana jest więc za kluczowy element myślenia, interakcji z otoczeniem czy inteligencji11).
Najistotniejszą dla funkcjonowania pamięci strukturą mózgu jest hipokamp, który odpowiada m.in. za kodowanie informacji w pamięci długotrwałej (konsolidację wspomnień) i ich odtwarzanie. Badania wykazują natomiast, że stres zaburza działanie tej struktury.
Stosowanie ashwagandhy redukuje poziom napięcia i buduje odporność na stres, dzięki czemu może zatrzymać jego destruktywny wpływ na hipokamp. Poprawia tym samym pamięć, a co za tym idzie również inne procesy kognitywne.
Destruktywne działanie stresu na hipokamp to tylko jeden z mechanizmów, które wpływają na upośledzenie funkcji poznawczych. Stres zaburza funkcjonowanie mózgu na wielu poziomach. Związane z nim procesy neurofizjologiczne dotyczą zarówno efektów krótkoterminowych (doraźnych zmian w mózgu), jak i długoterminowych (trwających nawet wiele tygodni i miesięcy po bezpośrednim kontakcie ze stresorem)12).
Wykazano wielokrotnie, że redukcja stresu i wprowadzenie w stan zrelaksowania poprawia funkcje poznawcze w wymiarze doraźnym i długoterminowym. Dotyczy to przede wszystkim pamięci, zdolności koncentracji uwagi czy procesów uczenia się13), 14), 15).
Pomoc w poprawie funkcji poznawczych
Ashwagandha może wpływać na poprawę procesów kognitywnych dzięki właściwościom antystresowym, jednak to nie jedyny mechanizm. Przeprowadzone w 2014 roku badania wykazały, że wyciąg z witani poprawia regenerację aksonów i odbudowę synaps oraz działa neuroprotekcyjnie (chroni neurony przed uszkodzeniem)16).
Powyższe procesy są podstawą neuroplastyczności, która ma zasadniczy wpływ na funkcje poznawcze. Mają one znaczenie w poprawie funkcjonowania poznawczego na wielu poziomach u osób zdrowych.
Potwierdzają to badania na modelach zwierzęcych. Wykazują one m.in., że podawanie ashwagandhy szczurom przez 12 tygodni prowadziło do poprawy pamięci i koordynacji lokomotorycznej. Co więcej, stwierdzono nie tylko zmiany funkcjonalne, ale również fizyczne. U szczurów poddanych działaniu wyciągu z witani zaobserwowano wyraźną poprawę plastyczności synaptycznej, której rezultatem była szybsza odbudowa i rozwój sieci neuronalnych17).
Przedstawione badania wyraźnie wskazują, że adaptogeny, takie jak ashwagandha ma wpływ na procesy kognitywne. Mechanizmy jej działania, choć wciąż nie do końca rozpoznane, wiązać się mogą z działaniem uspokajającym i antystresowym, jak i korzystnym wpływem na neuroplastyczność mózgu.
Autor: Krzysztof Kłosiński