Czym są adaptogeny i ashwagandha?
Adaptogeny to rośliny, które stabilizują procesy psychiczne i regulują homeostazę, wpływając pozytywnie na funkcjonowanie organizmu i umysłu. Aby zakwalifikować roślinę do adaptogenów, spełnione muszą być trzy warunki:
1. Roślina musi być nietoksyczna, nie może więc powodować żadnych negatywnych skutków ubocznych dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Nie może też uzależniać.
2. Musi zapewniać niespecyficzną, czyli holistyczną, całościową odpowiedź organizmu na stres. Działanie adaptogenów polega więc na wzmocnieniu całego organizmu, a nie tylko poprawie funkcjonowania jednego, wybranego organu.
3. Musi mieć normalizujący wpływ na organizm. Oznacza to, że adaptogeny powinny przywracać naturalną równowagę (homeostazę) organizmu1).
Termin adaptogeny ukuł Nikolay Vasilievich Lazarev w 1947 roku w Związku Radzieckim na opisanie substancji roślinnych rzekomo podnoszących odporność na stres2). Jednak same rośliny zaliczane do tej grupy stosowane są od wieków.
Jedną z roślin adaptogennych znanych ludzkości od tysiącleci jest wykorzystywana w tradycji ajurwedyjskiej ashwagandha. Pozyskuje się ją z korzenia i liści rośliny z gatunku Witania somnifera (po polsku witania ospała lub śpioszyn lekarski).
Czy ashwagandha obniża poziom stresu?
Antystresowe działanie ashwagandhy potwierdzają liczne badania naukowe prowadzone na całym świecie. Roślina ta przede wszystkim skutecznie obniża poziom przeżywanego napięcia3). Redukuje również stężenie kortyzolu (hormonu stresu) we krwi, co może mieć nie tylko doraźne, ale i długofalowe efekty na obniżenie poziomu i podatności na stres4).
Potwierdzają to m.in. kliniczne badania opublikowane w 2012 roku, a przeprowadzone w podwójnie ślepej formule z zastosowaniem placebo. Osoby badane wyselekcjonowano na podstawie fizjologicznych i psychicznych wskaźników stresu. Zbadano m.in. poziom kortyzolu we krwi i przeprowadzono badania standaryzowanymi testami psychologicznymi.
Rygorystyczne testy wstępne pozwoliły wyłonić 64 osoby zmagające się z chronicznym stresem, które wzięły udział w dalszym badaniu. Uczestników losowo podzielono na dwie grupy – badaną (przyjmującą ashwagandhę) i kontrolną (dostającą placebo). Po 60 dniach codziennego przyjmowania substancji ponownie oceniono stan uczestników.
Wnioski z tego badania są jednoznaczne. Osoby codziennie przyjmujące ashwagandhę po 60 dniach osiągały znacznie niższe niż grupa kontrolna wyniki testów we wszystkich skalach związanych ze stresem. Wyraźnemu obniżeniu uległ również poziom kortyzolu we krwi. Nie zaobserwowano też żadnych poważnych skutków ubocznych terapii5).
Kolejne tego rodzaju badanie przeprowadzono w 2019 roku na grupie 58 osób również wyselekcjonowanych na podstawie testów psychologicznych i fizjologicznych markerów stresu. Potwierdzono wcześniejsze obserwacje, że przyjmowanie ashwagandhy pozytywnie wpływa zarówno na subiektywne postrzeganie stresu, jak i jego obiektywne, fizjologiczne wskaźniki. Osoby przyjmujące ashwagandhę zgłaszały również wyraźną poprawę jakości snu6).
Jak ashwagandha buduje odporność na stres?
Badania naukowe dowodzą, że ashwagandha skutecznie redukuje poziom napięcia oraz buduje długotrwałą odporność na stres. Takie działanie związane jest przede wszystkim z fizjologicznymi następstwami zażywania ashwagandhy, przede wszystkim z redukcją poziomu kortyzolu we krwi.
Kortyzol nie bez powodu nazywany jest hormonem stresu. Wydzielany jest w korze nadnerczy i ma ogromny wpływ na metabolizm. Przede wszystkim prowadzi do zwiększenia poziomu glukozy we krwi, podnosząc gotowość organizmu do działania w sytuacjach stresowych7). To oczywiście pozytywne zjawisko w przypadku stresu doraźnego, kiedy mobilizacja jest potrzebna do uporania się i wyjścia z sytuacji stresowej. Jednak długofalowo podwyższony poziom kortyzolu ma negatywny wpływ na organizm.
Przewlekły stres oddziałuje na procesy poznawcze, w tym zapamiętywanie, koncentrację i uczenie się8). Zdarza się, że przyczynia się do kłopotów z zaśnięciem.
Stres prowadzi do wysokiego stężenia kortyzolu, który wywołuje kolejne problemy będące źródłem stresu, a to prowadzi do dalszego wydzielania kortyzolu. Stres się więc pogłębia, a każda kolejna sytuacja problemowa podwyższa stężenie kortyzolu we krwi.
Ashwagandha skutecznie redukuje poziom kortyzolu, wyciszając organizm i zmniejszając poziom jego pobudzenia. Może więc zatrzymać mechanizm pętli zwrotnej, co prowadzi do obniżenia poziomu przeżywanego stresu. Jednak dzięki regulacji układu hormonalnego ashwagandha zwiększa również odporność na przyszłe sytuacje stresowe.
Ashwagandha pomaga więc walczyć nie tylko z samym stresem, ale również z jego następstwami.
Można więc uznać, że ashwagandha działa nie tylko bezpośrednio na fizjologiczne mechanizmy stresu, ale również pośrednio – na niektóre jego przyczyny i konsekwencje.
Autor: mgr Krzysztof Kłosiński